مكتب خانه ي من

در سمت شمال غربي اصفهان، وقتي از شاهين‌شهر، هفده كيلومتر دور مي‌شويم و به سمت غرب مي‌رويم به روستايي مي‌رسيم به نام جهاد‌آباد؛ روستايي كه نام قبلي آن چاله سياه بوده و هنوز هم به اين نام معروف است. دشت‌هاي اطراف اين روستا در ماه‌هاي فروردين و ارديبهشت از گل‌هاي شقايق مملو است، آنچنان‌كه فرشي رنگارنگ را پيش روي مي‌گسترد وطراوتي به يادماندني مي‌بخشد. اين روستاي كهن كه مردم آن به دامداري و كشاورزي مشغولند در گذشته‌اي نه‌چندان دور از اهميتي خاص برخوردار بوده‌است كه آثار به جا مانده درآن صحت اين موضوع را تأييد مي‌كند.

با اين وجود طي سال‌هاي گذشته به دليل فاصله زياد جاده اصلي از آن و گذشت زمان، موقعيت به‌خصوص خود را از دست‌داده و بيش از هر زمان ديگر ضرورت دارد كه به آن و به‌خصوص به آثار تاريخي و كهن آن توجه شود تا از اين انزواي طولاني به درآيد. اين روستا كه جزء دهستان برخوار بخش حومه شهرستان اصفهان و به گفته اهالي <در 35 هزارگزي شمال باختر اصفهان و 14 هزار گزي شوسه اصفهان به تهران> واقع شده، جلگه‌اي است معتدل كه آبش از قنات و محصولش غلات، پنبه، صيفي، پشم و روغن است. شغل بيشتر اهالي اين روستا همانگونه كه اشاره شد زراعت و گله‌داري و توليد صنايع دستي‌است آنچنان‌كه در ميان زنان اين روستا كرباس‌بافي رواج دارد. در هنگام ورود به اين روستا، بنايي جلب‌توجه مي‌كند با سه ستون قديمي و نيمه ويران كه به گفته اهالي به برج قديمي و تاريخي تعلق داشته كه در اثر مرور زمان و به‌خصوص باران‌هاي اخير رو به ويراني نهاده و از آن بقايايي ناچيز باقي مانده‌است. از آثار تاريخي ديگر اين روستا نيز مي‌توان به حمام تاريخي آن اشاره كرد كه داراي سابقه طولاني است و البته در هنگام مراجعه به آن با در قفل‌شده‌اش روبرو شديم.

در اين ميان آنچه به‌عنوان شاخصه اين روستا مطرح و چشمگير است، كاروانسراي معروف و مشهور آن است كه به علت ويژگي‌هاي منحصر‌به فرد، به‌تنهايي گوشه‌اي بارز از تاريخ اين روستا را بر دوش مي‌كشد. اين كاروانسرا كه به كاروانسراي شيخ‌علي‌خان زنگنه معروف است در زمان شاه سليمان صفوي بنا شده‌است و قدمتي تاريخي و از لحاظ معماري ويژگي‌هايي منحصر‌به‌فرد دارد. اين كاروانسرا كه در مساحتي حدود پنج‌هزار و 525  مترمربع ساخته شده و در تاريخ 19/6/65 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده به‌دستور شيخ‌علي‌خان زنگنه، وزير شاه سليمان بنا شده‌است. اين كاروانسرا با وجود نرده‌هاي ورودي كه در مقابل در اصلي اين كاروانسرا ساخته شده ولي به وضوح، توسط افراد مختلف كنكاش و مورد جستجو واقع شده آنچنان‌كه آثار خاكبرداري را حتي در زير ديوارها و ستون‌هاي اصلي آن مي‌توان ديد كه مشخص است به اميد يافتن گنجي ارزشمند قسمت‌هاي مختلف آن را كاويده‌اند. خرابي و ريختگي بعضي ديوارها نيز نشان از آن دارد كه اگر هرچه زودتر براي مرمت و بازسازي آن فكري نشود اين خرابي‌ها بيشتر خواهد شد. علاوه بر موارد فوق، ديوارهاي سياه و طاق گنبدي‌شكل اتاق‌هاي مقابل ورودي نيز نشان از آن دارد كه روشن كردن آتش و به‌خصوص آتش زدن لاستيك چه تأثيرات مخرب و تأسف‌باري را بر آن به‌جاي گذاشته‌است. با اين وجود راهروهاي ورودي پر پيچ‌و‌خم و پلكاني كه از دو سوي ورودي ما را به پشت‌بام مي‌رساند از همان آغاز، معماري شگفت‌انگيز و جالب اين كاروانسرا را پيش رو به نمايش مي‌گذارد؛ كاروانسرايي در نهايت رعايت اصول معماري كه دو قسمت كاملاً قرينه را ايجاد و برپا ساخته‌است. آنچنان‌كه با قرار گرفتن بر سقف‌ گنبدي ورودي دو قسمت شرقي و غربي، اين كاروانسرا را بدون هيچ خطايي به شكل قرينه مي‌توان ديد؛ با حياطي گسترده و وسيع كه در دور تا دور آن حجره‌هايي براي استراحت مسافران و راهروهايي براي نگهداري از مركب آنان ساخته ‌شده است. از جمله ويژگي‌هاي اين بنا، ساخت دو حياط و حجره‌هايي، دور تا دور آن در دو گوشه شرق و غرب ورودي است كه برعكس حياط‌هاي خلوت روبروي خود، بدون سقف، گويي رو به آسمان صاف كوير ساخته شده‌اند. علاوه بر آنكه دور تا دور حياط سنگ‌هايي حجاري‌شده را به شكل ميله‌هايي براي بستن طناب مَركب مسافران مي‌توان يافت.

در اين كاروانسرا در هر طرف راهروهايي عريض و طويل نيز براي نگهداري حيوانات ساخته‌شده كه در پشت اتاق‌هاي مسافران ساخته شده و پيداست كه سقف بلند و راه‌هاي هوايي آن براي عوض كردن هوا و تهويه اين تالارها در نظر گرفته شده‌است. گذشته از اين معماري دقيق و حساب‌شده كه در نهايت تقارن و نظم بي‌مانند ساخته شده، پيش‌بيني كليه مكان‌هاي مورد نياز مسافران و كاروانيان از نكاتي است كه مشاهده اين كاروانسرا در همان وهله اول به ذهن متبادر مي‌نمايد. راهروهاي بزرگ و طويل با سقف بلند براي نگهداري واستراحت حيوانات، حجره‌هايي براي استراحت و اسكان مسافران در دو طبقه در دور تا دور اين كاروانسرا، حياطي بزرگ و وسيع در ميانه كاروانسرا و همچنين تريينات آجركاري شده و پلكان‌هاي تعبيه‌شده در چهارطرف اين كاروانسرا كه دسترسي به پشت‌بام را به‌ راحتي امكانپذير مي‌سازد نشان از آشنايي معمار آن به نيازها و ضرورت‌هاي زمان داشته‌است، آنچنان‌كه هر بيننده‌اي را در همان وهله نخست به تعجب وا مي‌دارد. هرچند نكته تأسف‌انگيز، فراموشي و  خاموشي اين بناي به يادگار مانده از دوران گذشته است كه با گذشت هر روز، خطر ويراني و نابودي آن بيش از پيش قوت مي‌گيرد و اين درحالي‌است كه بازسازي و استفاده دوباره از اين كاروانسراها آنچنان‌كه مطابق با نياز روز مورد توجه قرار گيرد، در برخي بناهاي ديگر پي‌گرفته‌شده و آثار و تبعات ارزشمند آن بر همگان آشكار است.